Tourniquet Bij Jezelf Aanbrengen: Zo Red Je Je Eigen Leven in een Noodsituatie

Hoe breng je een tourniquet bij jezelf aan in een noodsituatie?

Stel je voor: je bent urenlang aan het hiken in de bergen met een zware rugzak op je schouders. Opeens maak je een misstap, je glijdt uit en rolt een paar meter naar beneden. Je landt hard en voelt iets langs je arm stromen alsof er warm water overheen loopt. Zodra je kijkt, zie je tot je schrik dat je arm hevig bloedt. Er is geen tijd om op hulp te wachten: je moet nu handelen. In zulke situaties kan een tourniquet letterlijk het verschil betekenen tussen leven en dood. In deze blog leer je alles over hoe je een tourniquet bij jezelf aanlegt, en waar je op moet letten.

Hoe werkt een tourniquet?

Een tourniquet is een hulpmiddel dat wordt gebruikt om levensbedreigende bloedingen aan de ledematen te stoppen. Het werkt door de bloedtoevoer naar het getroffen gebied volledig af te knellen. Dit gebeurt met behulp van een stevige klittenbandband die rondom de ledemaat wordt aangebracht en wordt aangedraaid door middel van een staaf om zo extra spanning te creëren. Gebruik altijd een tourniquet van goede kwaliteit  en geen namaak. Simple Prepare gebruikt de tourniquets die door COTCCC geadviseerd worden. 

Hoe snel moet je een Tourniquet aanbrengen ?

Bij een levensbedreigende bloeding verliest het slachtoffer zo veel bloed dat het al binnen tientallen seconden het bewustzijn kan verliezen en binnen enkele minuten kan doodbloeden. Een correct aangebrachte tourniquet stopt dat bloedverlies snel, waardoor je kostbare tijd wint.

Het is daarom van cruciaal belang dat je door middel van oefenen een tourniquet binnen enkele minuten kunt aanleggen, zelfs in een stressvolle situatie.  

Wanneer breng je een tourniquet bij jezelf aan?

Je legt een tourniquet aan bij jezelf als er sprake is van een levensbedreigende bloeding of wanneer je hierover twijfelt. Dit geldt vooral in onzekere situaties, zoals in een oorlogsgebied of tijdens een schiet-, steek- of snij-incident, waarbij je niet zeker weet of het om een levensbedreigende bloeding gaat maar wel snel wilt handelen.

Wanneer je het bloed ziet stromen, kan de situatie zeer stressvol zijn. In dergelijke omstandigheden is het vaak moeilijk om de ernst van de bloeding goed in te schatten. Daarom is het verstandig om een tourniquet aan te leggen, zodat je een mogelijke catastrofale bloeding in elk geval tijdelijk stopt. Zodat je genoeg tijd wint om professionele hulp te krijgen.

Levensbedreigende bloedingen herken je aan de volgende signalen:

• Spuitend bloed uit de wond
• Voortdurend stromend bloed uit de wond
• Bloedophoping in een plas op de grond
• Doorweekte kleding door bloedverlies
• Met bloed doordrenkte gazen ondanks eerdere pogingen tot stelpen
• (Gedeeltelijke) amputatie van een arm of been
• Bloedingen bij een slachtoffer dat verward of bewusteloos is

Tourniquet – “High and Tight” vs. boven de wond

Wanneer je een tourniquet bij iemand aanlegt, moet je bepalen hoe hoog of hoe laag je het op een ledemaat plaatst. In de praktijk zijn er twee methoden: “High and Tight” en boven de wond.

Wat is een “High and Tight”- tourniquet?

De “High and Tight”-methode houdt in dat je de tourniquet zo hoog mogelijk op een ledemaat aanbrengt, dicht tegen de lies of de oksel (afhankelijk van het been of de arm). Hierbij hoef je niet eerst de exacte locatie van de wond te zoeken.

Voordelen

• Snel en effectief: Je hoeft niet eerst te achterhalen waar de wond precies zit of of dat er meerdere wonden op een ledemaat zijn.
• Aanleg over kleding: De tourniquet kan direct worden aangebracht zonder eerst kleding te verwijderen.
• Minder risico op verkeerd plaatsen: De kans dat je de tourniquet te laag of over een gewricht aanlegt, is vrijwel uitgesloten.

Nadelen

• Groter gebied afgesloten: De tourniquet sluit een groot deel van de bloedsomloop af, waardoor meer weefsel zonder bloedtoevoer komt te zitten.
• Amputatiehoogte: Als een tourniquet te lang blijft zitten, met een richtlijn van maximaal 2 uur in een prehospitale setting en in uitzonderlijke gevallen tot 6 uur als absoluut maximum, zal het weefsel afsterven. Bij ernstig afgestorven weefsel komen gevaarlijke stoffen vrij die levensbedreigend zijn als ze in de bloedbaan terechtkomen. Daarom is het na deze periode zeer risicovol om de tourniquet te verwijderen. In dergelijke gevallen kan amputatie van het ledemaat ter hoogte van de tourniquet noodzakelijk zijn.
• Onnodig hoge plaatsing: Wanneer de tourniquet onnodig hoog is geplaatst, zal de mogelijke amputatiehoogte ook onnodig hoog zijn.

Wat houdt een tourniquet boven de wond aanleggen in?

Bij deze methode plaats je de tourniquet een handbreedte boven de wond, maar ook minimaal een handbreedte van een gewricht af, direct op de huid.

Voordelen

• Selectiever: Alleen het gebied direct boven de wond wordt afgesloten, wat de impact op de rest van het ledemaat vermindert.
• Minder weefselsterfte: De rest van het ledemaat kan doorbloed blijven, waardoor er minder weefselsterfte plaatsvindt.

Nadelen

• Zoeken naar de exacte locatie: Om de wond goed te lokaliseren, moet je eerst kleding verwijderen of openknippen. Dit is kostbare tijd, vooral in een stressvolle situatie.
• Risico op meerdere wonden: Bij meerdere verwondingen loop je het risico slechts één bloeding te stoppen. Met de “High and Tight”- methode is de kans kleiner dat je een bloeding over het hoofd ziet.

Hoe breng je een tourniquet op je arm aan (éénhandig)?

Wanneer je een tourniquet bij jezelf aanlegt, moet je ervan uitgaan dat de gewonde arm niet meer bruikbaar is.
Zorg er daarom voor dat je het tourniquet zo opvouwt en positioneert dat je het eenvoudig met één hand kunt bedienen. Op deze manier kun je het snel inzetten als ook je andere arm gewond raakt.

1. Pak het tourniquet met je niet- gewonde hand. 
   Zorg dat het tourniquetmechanisme naar buiten wijst en goed bereikbaar is. Schuif je gewonde arm in de lus. Let erop dat het mechanisme aan de buitenkant van de bovenarm zit en het klittenband aan de binnenkant, zodat je het tourniquet gemakkelijk kunt aantrekken zonder dat de staaf in de weg zit. Plaats de band zo hoog mogelijk op de arm. “High and Tight” over de kleding of boven de wond direct op de huid.
   
2. Trek de klittenbandriem strak aan en plak deze vast.
   
3. Draai de staaf (windlass) totdat de bloeding stopt.
   
   
4. Borg de staaf in de clip.
   
   
5. Leg het resterende deel van de klittenbandriem door de borgclip en trek de sluitband strak en bevestig deze over de borgclip.
   
   

Vervolgstappen 

Noteer de tijd: Schrijf met een watervaste stift het tijdstip van aanbrengen op het tourniquet (of, indien nodig, op de huid).

Controleer de wond: Als er nog bloed uit blijft stromen, kun je een tweede tourniquet aanbrengen, boven of direct onder de eerste.

Hoe breng je een tourniquet op je been aan? 

1. Pak het tourniquet.
2. Haal de band volledig los.
3. Plaats de band ‘High and Tight’ over de kleding of boven de wond direct op de huid. Zorg dat de staaf aan de voorkant van het bovenbeen zit, zodat je deze gemakkelijk kunt aandraaien.
4. Haal de band door het tourniquetmechanisme. Zorg ervoor dat de band niet dubbel zit
5. Trek de klittenbandriem zo strak mogelijk aan. Als je iets in je broekzak hebt, maak deze dan leeg voordat je de tourniquet strak trekt.
6. Draai de staaf (windlass) totdat de bloeding stopt.
7. Borg de staaf. Als er nog klittenband over is, plaats dit door de borgclip.
8. Trek de sluitband strak en bevestig deze over de borgclip.
9. Noteer de tijd: Schrijf met een watervaste stift het tijdstip van aanbrengen op het tourniquet (of, indien nodig, op de huid).
10. Controleer de wond.:Als er nog bloed uit blijft stromen, kun je een tweede tourniquet aanbrengen, boven of direct onder de eerste.

Wat zijn de meest gemaakte fouten en valkuilen bij het aanleggen van een tourniquet?

1. Te los aanbrengen.
   Als de band niet volledig wordt aangetrokken, ontstaat er extra druk op de aderen, waardoor je juist sneller bloed kunt verliezen. Trek de band daarom altijd zo strak mogelijk aan voordat je de staaf (windlass) draait
   
   
2. Over een gewricht heen.
   Leg een tourniquet nooit op knieën of ellebogen. Dit kan het gewricht beschadigen en de slagaders worden niet goed afgekneld, waardoor het bloeden doorgaat.
   
   
3. Over voorwerpen heen (zoals een broekzak).
   Als je de tourniquet over een voorwerp plaatst, zoals iets in je broekzak, verdeelt de druk ongelijk. Hierdoor werkt het tourniquet minder goed en kan het slachtoffer alsnog veel bloed verliezen.
   
   
4. Losdraaien om te ‘kijken’.
   Eenmaal vastgedraaid mag je de tourniquet niet losmaken om te controleren of het bloeden is gestopt. Alleen bij een heroverweging of herplaatsing mag de tourniquet worden losgemaakt.
   
   
5. Vergeten de tijd te noteren.
   Het is cruciaal om vast te leggen hoe lang de bloedtoevoer al is afgesloten. Na 2 tot maximaal 6 uur ontstaat een verhoogd risico op weefselschade en het vrijkomen van schadelijke stoffen in de bloedbaan.
   
   
6. Geen tweede tourniquet aanleggen.
   Bij (bijna-)amputaties of zeer heftige bloedingen kan één tourniquet niet voldoende zijn. Leg in dat geval direct een tweede tourniquet aan.
   
   
7. Tourniquet losmaken bij pijn.
   Een tourniquet kan extreem pijnlijk zijn (tourniquetpijn), maar mag niet losgemaakt worden zonder een procedure van heroverweging of herplaatsing.

Wat te doen nadat je een tourniquet bij jezelf hebt aangebracht?

1. Blijf controleren.
   Als je je verplaatst of als je je gewonde been/arm beweegt, check dan of de bloeding niet opnieuw is begonnen.
2. Professionele hulp inschakelen.
   Bel eerst 112 en ga dan zo snel mogelijk naar een ziekenhuis. Vermeld dat je een tourniquet hebt aangelegd en het tijdstip van aanleggen. 

Hoe train je het beste om bij jezelf een tourniquet aan te leggen?

Voordat je begint met trainen, is het belangrijk om eerst een goede uitleg te krijgen van een professionele hulpverlener. Het oefenen met een tourniquet kan namelijk riskant zijn als je niet precies weet wat je doet.

Train contextgericht

Een belangrijke pijler van ‘Simple Prepare’ is contextgericht trainen. Dat betekent dat je jezelf afvraagt in welke situatie je denkt een tourniquet te moeten gebruiken.

Oorlogs-/tactische situatie:
Als je verwacht het tourniquet te gebruiken bij schotwonden (bijvoorbeeld in een oorlogssituatie), stel dan als einddoel dat je een tourniquet kunt aanbrengen terwijl je zo laag mogelijk bij de grond blijft, met een scherfvest aan en andere uitrusting die je normaal bij je draagt.

Outdoor situatie:
Als je doel is om een tourniquet te kunnen aanbrengen tijdens een hike, werk dan niet in een gevechtspositie, maar houd rekening met praktische belemmeringen, zoals een rugzak. Pas je training aan zodat je leert omgaan met deze specifieke uitdagingen.

Ongeluk:
Als je verwacht een tourniquet tijdens een ongeluk (bijvoorbeeld bij een auto-ongeluk) te gebruiken train jezelf dan om in beklemmende posities een tourniquet toe te passen. 

Bedenk dus vooraf goed wat jouw einddoel is en stem je training hierop af.

Het principe ‘kruipen – lopen – rennen’

Begin met de meest gunstige omstandigheden (kruipen), maak het vervolgens iets lastiger (lopen) en eindig met zo realistisch als mogelijke omstandigheden (rennen).

In het voorbeeld voor trainen in een tactische situatie, kan de training er als volgt uitzien:

Kruipen

• Je krijgt uitleg over het gebruik van het tourniquet en draagt gemakkelijke kleding.
• Oefen het aanbrengen op je eigen armen en benen in een rustige omgeving, zodat je de techniek  kan leren en hier ervaren in raakt.

Lopen

• Train nu in de kleding die je daadwerkelijk gaat dragen in de situaties die je verwacht. 
• Werk aan een ‘drill’: laat je trainingspartner onverwacht roepen: "Je bent geraakt in je rechterbeen!” zodat je daarop adequaat kan reageren.

Rennen

• Voeg nu stress toe aan je training. Trek al je uitrusting aan en voer fysieke activiteiten uit, zoals rennen of sprinten, om je hartslag te verhogen.
• Laat je trainingspartner roepen; "Je bent geraakt in je linkerarm!".
• Zorg ervoor dat je leert handelen onder druk en realistische omstandigheden.

Tips tijdens het trainen:

1. Controle van de tourniquet
   In een oefenscenario controleer je of het tourniquet goed zit door te voelen of je de slagaders hebt afgesloten. Bij de arm check je de arteria radialis (pols), bij de voet check je de arteria dorsalis pedis of arteria tibialis posterior. Als je daar geen pols meer voelt, is de doorbloeding succesvol afgesloten.
   

2. Gebruik een oefen-tourniquet
   Zo blijft je ‘echte’ tourniquet in goede staat en kun je veilig en herhaaldelijk trainen.

3. Veiligheid en voorzorg
   Train niet te lang met een aangebracht tourniquet en laat je begeleiden door iemand met kennis van zaken.

Door structureel, contextgericht te trainen volgens het principe ‘kruipen – lopen – rennen’, ontwikkel je de vaardigheden en zelfvertrouwen om in een noodsituatie een tourniquet bij jezelf aan te leggen, zelfs onder extreme stress.

Conclusie

Een tourniquet kan in noodsituaties het verschil maken tussen leven en dood. Door regelmatig te oefenen, weet je precies hoe je het bij jezelf moet aanleggen. Zelfs onder extreme stress of bij hevige pijn. Met de juiste kennis en training verhoog je de kans op een succesvolle uitkomst aanzienlijk.

Simple Prepare is gespecialiseerd in “Stop de bloeding, red een leven”- trainingen op maat. 

Disclaimer: Deze blog is uitsluitend bedoeld als informatieve gids. Raadpleeg altijd professionele hulpverleners om deze vaardigheden veilig en correct te leren toepassen.