Tourniquet Aanbrengen: Levensreddend Handelen bij Ernstige Bloedingen

Hoe breng je een tourniquet aan in een medische noodsituatie?

Stel je voor: Je bent thuis druk bezig met een doe-het-zelf-project in de schuur. Je buurman komt helpen, en samen zijn jullie een houten plaat aan het zagen met een cirkelzaag. Opeens gaat het mis: je buurman verliest zijn grip, en de zaag schiet weg. Een fractie van een seconde later zie je bloed op de vloer. Je buurman heeft een diepe snee in zijn onderarm en het bloed spuit eruit. Het is duidelijk dat er sprake is van een slagaderlijke bloeding. Er is geen tijd om te aarzelen: je moet onmiddellijk handelen!

Op dat moment ben je ontzettend blij dat je van tevoren een tourniquet in de schuur hebt klaargelegd én dat je een “Stop de bloeding, red een leven"- training hebt gevolgd. Terwijl de paniek toeneemt, blijf jij kalm. Je pakt het tourniquet en plaatst deze op zijn arm. Door voorbereid te zijn, kun je levensreddend handelen en ervoor zorgen dat je buurman niet nog meer bloed verliest totdat de ambulance arriveert.

Hoe werkt een tourniquet?

Een tourniquet is een hulpmiddel dat wordt gebruikt om levensbedreigende bloedingen aan de ledematen te stoppen. Het werkt door de bloedtoevoer naar het getroffen gebied volledig af te knellen. Dit gebeurt met behulp van een stevige klittenbandband die rondom de ledemaat wordt aangebracht en wordt aangedraaid door middel van een staaf (windlass) om zo extra druk te creëren. Gebruik altijd een tourniquet van goede kwaliteit. Simple Prepare gebruikt de tourniquets die door COTCCC geadviseerd worden.

Hoe snel moet je een tourniquet aanbrengen ?

Bij een levensbedreigende bloeding verliest het slachtoffer ontzettend veel bloed waardoor binnen tientallen seconden het bewustzijn verloren kan raken en iemand binnen enkele minuten kan doodbloeden. Een correct aangebrachte tourniquet stopt dat bloedverlies snel, waardoor je kostbare tijd wint.

Het is daarom van cruciaal belang dat je door middel van oefenen een tourniquet binnen enkele minuten kunt aanleggen, zelfs in een stressvolle situatie.

Wanneer breng je een tourniquet aan?

Je legt een tourniquet aan bij jezelf als er sprake is van een levensbedreigende bloeding of wanneer je hierover twijfelt. Dit geldt vooral in onzekere situaties, zoals in een oorlogsgebied of tijdens een schiet-, steek- of snij-incident, waarbij je niet zeker weet of het om een levensbedreigende bloeding gaat maar wel snel wilt handelen. 

Wanneer je het bloed ziet stromen, kan de situatie zeer stressvol zijn. In dergelijke omstandigheden is het vaak moeilijk om de ernst van de bloeding goed in te schatten. Daarom is het verstandig om een tourniquet aan te leggen, zodat je een mogelijke catastrofale bloeding in elk geval tijdelijk stopt. Zodat je genoeg tijd wint om professionele hulp te krijgen.

Levensbedreigende bloedingen herken je aan de volgende signalen:

• Spuitend bloed uit de wond
• Voortdurend stromend bloed uit de wond
• Bloedophoping in een plas op de grond
• Doorweekte kleding door bloedverlies
• Met bloed doordrenkte gazen ondanks eerdere pogingen tot stelpen
• (Gedeeltelijke) amputatie van een arm of been
• Bloedingen bij een slachtoffer dat verward of bewusteloos is

Tourniquet – “High and Tight” vs. boven de wond

Wanneer je een tourniquet bij iemand aanlegt, moet je bepalen hoe hoog of laag je het op het ledemaat plaatst. In de praktijk zijn er twee methoden: “High and Tight” en boven de wond.

Wat is een “High and Tight”- tourniquet?

De “High and Tight”-methode houdt in dat je de tourniquet zo hoog mogelijk op een ledemaat aanbrengt, dicht tegen de lies of de oksel (afhankelijk van het been of de arm). Hierbij hoef je niet eerst de exacte locatie van de wond te zoeken.

Voordelen

• Snel en effectief: Je hoeft niet eerst te achterhalen waar de wond precies zit of of dat er meerdere wonden op een ledemaat zijn.
• Aanleg over kleding: De tourniquet kan direct worden aangebracht zonder eerst kleding te verwijderen.
• Minder risico op verkeerd plaatsen: De kans dat je de tourniquet te laag of over een gewricht aanlegt, is vrijwel uitgesloten.

Nadelen

• Groter gebied afgesloten: De tourniquet sluit een groot deel van de bloedsomloop af, waardoor meer weefsel zonder bloedtoevoer komt te zitten.
• Amputatiehoogte:
  • Als een tourniquet te lang blijft zitten, met een richtlijn van maximaal 2 uur in een prehospitale setting en in uitzonderlijke gevallen tot 6 uur als absoluut maximum, zal het weefsel afsterven. Bij ernstig afgestorven weefsel komen gevaarlijke stoffen vrij die levensbedreigend zijn als ze in de bloedbaan terechtkomen.

Daarom is het na deze periode zeer risicovol om de tourniquet te verwijderen. In dergelijke gevallen kan amputatie van het ledemaat ter hoogte van de tourniquet noodzakelijk zijn.

• Onnodig hoge plaatsing: Wanneer de tourniquet onnodig hoog is geplaatst, zal de mogelijke amputatiehoogte ook onnodig hoog zijn.

Wat houdt een tourniquet boven de wond aanleggen in?

Bij deze methode plaats je de tourniquet een handbreedte boven de wond, maar ook minimaal een handbreedte van een gewricht af, direct op de huid.

Voordelen

• Selectiever: Alleen het gebied direct boven de wond wordt afgesloten, wat de impact op de rest van het ledemaat vermindert.
• Minder weefselsterfte: De rest van het ledemaat kan doorbloed blijven, waardoor er minder weefselsterfte plaatsvindt.

Nadelen

• Zoeken naar de exacte locatie: Om de wond goed te lokaliseren, moet je eerst kleding verwijderen of openknippen. Dit is kostbare tijd, vooral in een stressvolle situatie.
• Risico op meerdere wonden: Bij meerdere verwondingen loop je het risico slechts één bloeding te stoppen. Met de “High and Tight”- methode is de kans kleiner dat je een bloeding over het hoofd ziet.

Hoe breng je een tourniquet aan bij het slachtoffer?

Als je een tourniquet gaat aanbrengen, zorg er dan van tevoren voor dat je het goed hebt voorbereid en gemakkelijk toegankelijk hebt opgeborgen. Zorg dat het tourniquet al uitgepakt is en niet diep in een tas zit, zodat je het direct kunt gebruiken. 

1. Pak de tourniquet.
   Haal de band volledig los en kies voor de  ‘High and Tight’ of ‘’boven de wond’’ methode. Haal de band door het tourniquet mechanisme.  Let erop dat het mechanisme aan de buitenkant  zit en het klittenband aan de binnenkant, zodat je het tourniquet gemakkelijk kunt aantrekken zonder dat de staaf in de weg zit.  
   
   
2. Trek de klittenbandriem strak aan en plak deze vast.
   
   
3. Draai de staaf (windlass) totdat de bloeding stopt.
   
   
4. Borg de staaf in de clip.
   
   
5. Leg het resterende deel van de klittenbandriem door de borgclip en trek de sluitband strak en bevestig deze over de borgclip.
   
   

Vervolgstappen 

Noteer de tijd: Schrijf met een watervaste stift het tijdstip van aanbrengen op het tourniquet (of, indien nodig, op de huid).

Controleer de wond: Als er nog bloed uit blijft stromen, kun je een tweede tourniquet aanbrengen, boven of direct onder de eerste.

Wat zijn de meest gemaakte fouten en valkuilen bij het aanleggen van een tourniquet?

1. Te los aanbrengen.
   Als de band niet volledig wordt aangetrokken, ontstaat er extra druk op de aderen, waardoor je juist sneller bloed kunt verliezen. Trek de band daarom altijd zo strak mogelijk aan voordat je de staaf (windlass) draait.
   
2. Over een gewricht heen.
   Leg een tourniquet nooit op knieën of ellebogen. Dit kan het gewricht beschadigen en de slagaders worden niet goed afgekneld, waardoor het bloeden doorgaat.
   
3. Over voorwerpen heen (zoals een broekzak).
   Als je de tourniquet over een voorwerp plaatst, zoals iets in je broekzak, verdeelt de druk ongelijk. Hierdoor werkt het tourniquet minder goed en kan het slachtoffer alsnog veel bloed verliezen.
   
4. Losdraaien om te ‘kijken’.
   Eenmaal vastgedraaid mag je de tourniquet niet losmaken om te controleren of het bloeden is gestopt. Alleen bij een heroverweging of herplaatsing mag de tourniquet worden losgemaakt.
   
5. Vergeten de tijd te noteren.
   Het is cruciaal om vast te leggen hoe lang de bloedtoevoer al is afgesloten. Na 2 tot maximaal 6 uur ontstaat een verhoogd risico op weefselschade en het vrijkomen van schadelijke stoffen in de bloedbaan.
   
6. Geen tweede tourniquet aanleggen.
   Bij (bijna-)amputaties of zeer heftige bloedingen kan één tourniquet niet voldoende zijn. Leg in dat geval direct een tweede tourniquet aan.
   
7. Tourniquet losmaken bij pijn.
   Een tourniquet kan extreem pijnlijk zijn (tourniquetpijn), maar mag niet losgemaakt worden zonder een procedure van heroverweging of herplaatsing.

Wat te doen nadat je een tourniquet  hebt aangebracht?

1. Blijf controleren.
   Als je het slachtoffer verplaatst of als het slachtoffer zelf zijn/haar gewonde been/arm beweegt, check dan of de bloeding niet opnieuw is begonnen.
2. Professionele hulp inschakelen.
   Bel eerst 112 en ga dan zo snel mogelijk naar een ziekenhuis. Vermeld dat je een tourniquet hebt aangelegd en het tijdstip van aanleggen. 

Hoe train je het beste om een tourniquet aan te leggen?

Voordat je begint met trainen, is het belangrijk om eerst een goede uitleg te krijgen van een professionele hulpverlener. Het oefenen met een tourniquet kan namelijk riskant zijn als je niet precies weet wat je doet.

Train contextgericht

Een belangrijke pijler van ‘Simple Prepare’ is contextgericht trainen. Dat betekent dat je jezelf afvraagt in welke situatie je denkt een tourniquet te moeten gebruiken.

• Oorlogs-/tactische situatie:
  Als je verwacht het tourniquet te gebruiken bij schotwonden (bijvoorbeeld in een oorlogssituatie), stel dan als einddoel dat je een tourniquet kunt aanbrengen terwijl je zo laag mogelijk bij de grond blijft, met een scherfvest aan en andere uitrusting die je normaal bij je draagt.
• Outdoor situatie:
  Als je doel is om een tourniquet te kunnen aanbrengen tijdens een hike, werk dan niet in een gevechtspositie, maar houd rekening met praktische belemmeringen, zoals een rugzak. Pas je training aan zodat je leert omgaan met deze specifieke uitdagingen.
• Ongeluk:
  Als je verwacht een tourniquet tijdens een ongeluk (bijvoorbeeld bij een auto-ongeluk) te gebruiken train jezelf dan om in beklemmende posities een tourniquet toe te passen. 

Bedenk dus vooraf goed wat jouw einddoel is en stem je training hierop af.

Het principe ‘kruipen – lopen – rennen’

Begin met de meest gunstige omstandigheden (kruipen), maak het vervolgens iets lastiger (lopen) en eindig met zo realistisch mogelijke omstandigheden (rennen).

Dus in het voorbeeld voor trainen in een tactische situatie, kan de training er als volgt uitzien:

Kruipen

• Je krijgt uitleg over het gebruik van het tourniquet en draagt gemakkelijke kleding.
• Oefen het aanbrengen op  in een rustige omgeving, zodat je de techniek kan leren en hier ervaren in raakt.

Lopen

• Train nu in de kleding die je daadwerkelijk gaat dragen in de situaties die je verwacht 
• Werk aan een ‘drill’: laat je trainingspartner onverwacht roepen: "Ik ben geraakt in mijn rechterbeen!” zodat je daarop kan reageren.

Rennen

• Voeg nu stress toe aan je training. Trek al je uitrusting aan en voer fysieke activiteiten uit, zoals rennen of sprinten, om je hartslag te verhogen.
• Laat je trainingspartner om de beurt roepen, "Ik ben geraak in mijn linkerarm!" terwijl jullie elkaar feedback geven.
• Zorg ervoor dat je leert handelen onder druk en realistische omstandigheden.

Tips tijdens het trainen:

Controle van de tourniquet

• In een oefenscenario controleer je of het tourniquet goed zit door te voelen of je de slagaders hebt afgesloten. Bij de arm check je de arteria radialis (pols), bij de voet check je de arteria dorsalis pedis of arteria tibialis posterior. Als je daar geen pols meer voelt, is de doorbloeding succesvol afgesloten.

Gebruik een oefen-tourniquet

• Zo blijft je ‘echte’ tourniquet in goede staat en kun je veilig en herhaaldelijk trainen.

Veiligheid en voorzorg

• Train niet te lang met een aangebracht tourniquet en laat je begeleiden door iemand met kennis van zaken.

Door structureel, contextgericht te trainen volgens het principe ‘kruipen – lopen – rennen’, ontwikkel je de vaardigheden en zelfvertrouwen om in een noodsituatie een tourniquet bij jezelf aan te leggen, zelfs onder extreme stress.

Conclusie

Een tourniquet kan in noodsituaties het verschil maken tussen leven en dood. Door regelmatig te oefenen, weet je precies hoe je het bij jezelf moet aanleggen. Zelfs onder extreme stress of bij hevige pijn. Met de juiste kennis en training verhoog je de kans op een succesvolle uitkomst aanzienlijk.

Simple Prepare is gespecialiseerd in “Stop de bloeding, red een leven”- trainingen op maat. 

Disclaimer: Deze blog is uitsluitend bedoeld als informatieve gids. Raadpleeg altijd professionele hulpverleners om deze vaardigheden veilig en correct te leren toepassen.